Сбросца а, юха дӀадолорца а кӀелхьараваларан шанс

И дуьненаюкъара финансийн кризис дуьненаюкъарчу цӀий Ӏаноран
системин мукӀарло ду.

ЦӀий Ӏенош йолчу банкашна лерина ши вариант бен яц:
Я гергарчу хенахь дуьненаюкъара, низам доцуш финансийн
структураш йохар, цуьнан жамӀехь массо а лелаш йолу тӀехула
йолу системаш ерриг а дӀаялар, я низамехь юха дӀадолор,
проблемин структурни бахьанех кхетта а, дӀадаьккхинчул тӀаьхьа а.

Планетан адамашна хьалха ши вариант ю:
Я Сомалера масал эцна пачхьалкхан а, дуьненаюкъара а
структураш дӀасаяржар, я дуьненаюкъара финансийн система цӀий
Ӏенош долчу акхаройх сервисашна тӀехьажийначу экономике ерзор.

ХӀинцалерчу дуьненаюкъарчу финансийн кризисан цхьаъ бен доцу
дерзор хала дац, амма кхин а майра гӀуллакхаш дан деза.

Эзарнаш шерашкахь лаьттина шира структурни гӀалат дӀадаккха
деза, цуьнца банкаша а, кхечу ахча луш болчара а шайн логикана
ямартло йина:

Финансировани даима а кхераме бизнес ю. Цундела дӀаоьцу
проценташ. Нагахь санна цхьана долахь йолчу стеган я компанин
кхин ахча дала таро яцахь, цунах дерг банкроталла ду. Компани
дӀаяьлла, банк дӀаяккха залог а йолуш йисина. Шина а агӀоно эшна
— иштта нийса, иштта вон.

Структурни бохам цу минотехь дӀаболабелла. Ахча луш хилла
банкроталла дӀакхайкхо йиш йоцчу декхархошна:
муниципалитеташна, пачхьалкхашна, пачхьалкхашна,
дуьненаюкъарчу институташна. Эзарнаш шерашкахь оцу
дуьненаюкъарчу цӀий Ӏенош болчара закъалтана латтош бу
бахархой, цунах дӀа а тарлуш, ерриг а хӀаллакбарца бен, ерриг а
тӀом бен ца хета, паргӀатбаккхаран некъ. Къоман корпорацешна
йиш яц я дуй баа, я банкроталла дӀакхайкхо.

Цундела карарчу хенахь политикаша пачхьалкхехула цхьайолчу
банкашкара ахчанаш эцаран планаш, кхечу банкашна я индустрина
гӀо дархьама, гӀуллакх кхин а вон дан а, тӀаьххьара йохарна
новкъахь кхин цхьа финансийн пузырь кхолла а бен яц.

Дуьненаюкъара финансийн система меттахӀоттош, нагахь санна
вайна банкаш финансийн сервисаш латтош санна латто лаахь,
коьрта ши гӀулч бен ца яккха еза:

Цкъа делахь, финансийн системехь и структурни сакхт дӀадаккха
деза дуьненаюкъара, вуьшта аьлча, дерриг дуьненахь а,
синхронехь а: Кредиташ луш хила деза долахь болчу нахана а,
компанешна а бен, амма цхьа цент а ца луш пачхьалкхашна а,
виртуальни вахархочун кхечу пачхьалкхан институташна а. Нагахь
санна пачхьалкхана декхарш дӀадаха бакъо яцахь, тӀаккха цуьнан
йиш яц ша гулйеш йолчу налогех бен пайда кхолла. Нагахь санна
шена кхин а оьшуш делахь, бахархошка лакхара ясакх дӀаялар я
дӀоггара ахча гулдар деха деза цо.

Тахана пачхьалкхан декхарийн абсолютан бохам шен лакхене
кхаьчна, къаьсттина кхоалгӀа дуьне олучу къечу пачхьалкхашкахь.
Индустриализаци йинчу пачхьалкхаша кредиташ ло,
дуьненаюкъара ловзархоша спекуляцеш йо, декхархошна
тӀаьхьабевлла, ткъа оцу кхуьуш йолчу пачхьалкхашкахь адамаш
проценташ дӀаяларна а, ахча юхадерзорна а бен къахьоьгуш дац.

ШолгӀа делахь, массо а дӀасадаржийначу структурийн ерриг
дуьненаюкъара йохарна цхьаъ бен йоцу альтернатива ю хьанал а,
радикалан а керла юьхь, иза бохург ду: X дийнахь массо а чоьтан
меттахӀоттор дӀахьур ду дерриг а дуьнентӀехь: дика я вуон елахь а,
массо а чоьтан меттахӀоттор ду нуле. И барам шатайпа бу, амма цо
вай кӀелхьара бохур ду, мел кӀезга а, кху эзар шарна. ХӀоранна а
пайда хуьлу, Ӏаламна а, Ӏаламна а санна:

Цу гӀуллакхо массарна а пайда бохьу, Ӏаламна а, Ӏаламна а санна:
Къаьсттина кхоалгӀачу дуьненан пачхьалкхашна юха а паргӀат
садаӀа йиш ю, декхарш доцуш, кхин оьшуш дац шайн ресурсаш а,
Ӏалам а талор дан, проценташ а, ахча юхадерзоран аьрзунийн
дуьхьа, керла дӀадолор дан йиш ю, цкъа а цхьа а цент пачхьалкхан
декхар тӀеэца а ца оьшуш, я махкахь а, я дуьненаюкъарчу махкахь а.
Декхарш долчу индустриализаци йинчу пачхьалкхашкахь беха нах
шайн дукъ тӀера паргӀатбовлу, керлачу дӀадолорна нийса аьтто
хуьлу церан.
Иштта толамхошна юкъахь бу ахча гулдина я юкъаралла еш
контракташ йолу нах, хӀунда аьлча хӀетахь декхарш доцчу
пачхьалкхо атта хийца йиш ю церан бахамаш.

Иза коьрта ду: массо а чоьташ иштта юхаметтахӀитторца, нахана
юкъахь эшамехь берш бац. ХӀетте а дуьненаюкъара банкийн
система а паргӀатйоккхур ю: цӀий Ӏенош долу дуьненаюкъара
акхарой санна цуьнан лан йиш йоцу роль дӀасаяржор ю
дуьненаюкъарчу сервисийн машанехь, кханене боьдучу новкъахь
адамашна гӀуллакх деш йолчу, лимонаш санна, уьш дӀаса а
хьийзош, я проценташца мах хадочу машенехула дӀа а ца хьийзош.